Depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób psychicznych, na którą może zapaść każda osoba niezależnie od płci, wieku czy statusu socjoekonomicznego. Na całym świecie około 350 mln ludzi zmaga się z depresją. W ramach publicznej ochrony zdrowia, w Polsce w 2021 leczyło się ok. 205 tysięcy kobiet i 68 tysięcy mężczyzn – nie oznacza to jednak, że kobiety częściej chorują, a że mężczyźni rzadziej zgłaszają się o pomoc. Depresja najczęściej diagnozowana jest w wieku 20-40 lat, ale może dotyczyć również około 2% niepełnoletnich. Jednocześnie szacuje się, że odpowiada za największą liczbę zgonów w grupie wiekowej 15-29 lat.
Depresja jest chorobą zaburzeń nastroju, w której występują tzw. epizody depresyjne, utrzymujące się minimum dwa tygodnie. Osoba w depresji wykazuje objawy wpływające na relację z rodziną, znajomymi, pracą czy szkołą. Najczęstszymi objawami są spadek nastroju, zmęczenie, anhedonia (nieodczuwanie przyjemności), zmiany w wadze, zmiany w ilości snu (bezsenność lub nadmierna senność), oraz wiele uczuć obniżających koncentracje, samoocenę i ogólne samopoczucie. Często chorobie towarzyszą myśli autodestrukcyjne i samobójcze. W ciężkich epizodach depresyjnych mogą być obecne omamy, osłupienia czy urojenia.
Depresja jest chorobą śmiertelną, dlatego odpowiednia pomoc psychologiczna i farmakologiczna jest niezwykle istotna jak najwcześniej od pierwszych objawów. Objawy depresji mogą często nie być znacznie widoczne przez osoby trzecie, dlatego niezwykle istotne jest obserwowanie swoich najbliższych i propozycja pomocy podczas leczenia.
Dokładny mechanizm powstawania depresji jest złożony i nie do końca poznany, jednak badania potwierdzają, że jest to wynik zmian chemicznych w mózgu o podłożu genetycznym. Zmiany te mogą być wywołane przez stresujące wydarzenia, czynniki poznawcze i środowiskowe lub połączenie nieznanych przyczyn.
W depresji obwody neuronalne w mózgu odpowiedzialne za regulację nastrojów, myślenia, snu, apetytu i zachowania nie funkcjonują prawidłowo, a krytyczne neuroprzekaźniki nie są w równowadze. Depresja może wystąpić w przypadku, gdy niski poziom serotoniny sprzyja niskiemu poziomowi norepinefryny.
Czynniki ryzyka obejmują wcześniejsze epizody lub próby samobójcze, współistniejące zaburzenia medyczne lub związane z substancjami, śmierć bliskiego członka rodziny, brak wsparcia społecznego i inne stresujące wydarzenia.
Głównym celem leczenia depresji jest pełna remisja choroby. Najczęściej osobom z depresją proponuje się leczenie w postaci antydepresantów oraz doradztwo psychologiczne lub psychoterapię.
Leki stosowane w leczeniu depresji obejmują: selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), inhibitory monoaminooksydazy (IMAO), antagoniści ośrodkowego receptora alfa2 oraz inhibitory wychwytu zwrotnego norepinefryny i dopaminy.
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) są zwykle pierwszą linią leczenia depresji. Leki należące do tej grupy hamują reabsorpcję cząsteczek serotoniny przez neurony, dzięki czemu zwiększa się stężenie serotoniny w mózgu. SSRI mają również działanie przeciwlękowe, często występujące podczas depresji. Do SSRI należą citalopram, escitalopram, dapoksetyna, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna i sertralina. Efekty uboczne głównie obejmują problemy ze strony układu pokarmowego (nudności, brak apetytu), bezsenność lub nadmierna senność, oraz spadek libido i zaburzenia potencji.
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) działają na podobnej zasadzie co SSRI, zwiększając również stężenie noradrenaliny w mózgu. Zahamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny hamuje też wychwyt zwrotny dopaminy w przodomózgowiu, poprawiając działanie antydepresyjne oraz działając na zaburzenia lękowe i nerwicowe. Do SSRI należą deswenlafaksyna, duloksetyna, milnacipran i wenlafaksyna. Efekty uboczne są podobne do tych podczas przyjmowania SSRI, jednak mogą powodować również podwyższenie ciśnienia tętniczego.
Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD) należą do grupy leków psychotropowych, blokujące wychwyt zwrotny serotoniny, noradrenaliny, oraz niektóre również dopaminy. Z racji uporczywych efektów ubocznych oraz innych opcji leczniczych, odchodzi się od ich stosowania. Stosuje się je zwykle w przypadku, jeśli inne metody leczenia nie były efektywne. Do TLPD zalicza się amitryptylinę, dezipraminę, doksepinę, imipraminę, klomipraminę i nortryptylinę.
Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) były pierwszymi odkrytymi lekami w kierunku leczenia depresji. Mechanizm IMAO polega na rozkładzie neuroprzekaźników takich jak serotonina, noradrenalina i dopamina za pomocą odwracalnych inhibitorów monoaminooksydazy typu A. Jednak w związku z wieloma efektami ubocznymi, potrzebnej dodatkowej opieki nad pacjentem podczas stosowania IMAO oraz interakcji z innymi lekami, odchodzi się od ich stosowania. Obecnie jedynym lekiem stosowanym z tej grupy leków jest moklobemid.
Pozostałe leki stosowane w leczeniu depresji działają na podobnej zasadzie co wyżej omówione grupy leków. Obecnie wiele leków jest na etapie badań klinicznych skupiając się na znalezieniu odpowiedniej metody terapeutycznej, która będzie zarówno efektywna w leczeniu i jednocześnie obniżającej występujące efekty uboczne.